پیشتر، در بخش نخست این گزارش، درباره پدیده “بچه‌بازی” در برخی نقاط افغانستان سخن گفتیم. بچه‌بازی به محافلی اطلاق می‌شود که در آن بر تن پسران کودک و نوجوان، لباس منتسب به زنانه می‌پوشانند، آنها آرایش می‌کنند، زنگ و زنگوله‌ای به پایشان می‌بندند و آنها را می‌رقصانند. به پسرانی که در این محافل رقصانده می‌شوند، «بچه بی‌ریش» یا «بچه رقاص» می‌گویند. این پسران کودک و نوجوان از خانواده‌هایی فقیر هستند که به دلایل مشکلات اقتصادی در این محافل حاضر می‌شوند و می‌رقصند تا امرار معاش کنند. حتی بعضی از آنها توسط زورمندان و ثروتمندان ربوده می‌شوند و وادار به این کار می‌شوند.
سنت بچه‌بازی علاوه بر افغانستان، در ایران، ترکیه، کشورهای آسیای مرکزی و حوزه مدیترانه هم رواج داشته است اما به مرور زمان رواج این سنت کمرنگ و حذف شده است ولی در افغانستان به دلایل تاریخی، این رواج سنت همچنان باقی مانده است. در سال ۱۳۹۶ شمسی برگزاری محافل بچه‌بازی در افغانستان ممنوع شد اما همچنان این محافل برگزار می‌شود زیرا طبق گفته‌های بازماندگان این محافل، خود مجریان قانون و نیروهای پلیس از عاملان برگزاری این محافل هستند.
در این محافل، کودکان مورد انواع خشونت‌های جنسی، جسمی و کلامی قرار می‌گیرند و سلامت جسم و روان کودکان آسیب می‌بیند.
در این قسمت از«اینجا پامیر» شبنم سیمیا، دادستان کابل مهمان آرتمیس اکبری است تا درباره بچه‌بازی صحبت کنیم. اینکه چه مجازاتی برای بچه‌بازی تعیین شده است و آیا ضعف در قانون افغانستان باعث شده که همچنان این محافل برگزار شوند یا عامل دیگری دخیل است؟
آرتمیس: «سلام خانم سیمیا. ممنون از اینکه دعوت من را پذیرفتید و مجددا در برنامه “اینجا پامیر” شرکت کردید و همینطور ممنونم و تبریک می‌گم که با وجود همه محدودیت‌هایی که در افغانستان هست، اما باز از جامعه رنگین‌کمانی و دگرباشان حمایت می‌کنید».
شبنم سیمیا: «سلام آرتمیس جان. من به شما و شنوندگان محترم سلام عرض می‌کنم. تشکر از شما که لطف دارید به من و تشکر از اینکه من را به این برنامه دعوت کردید».
آرتمیس: «خانم سیمیا ما در برنامه قبل درباره بچه‌بازی صحبت کردیم. اینکه بچه‌بازی چیست و چه کسانی عامل برگزاری این محافل هستند. همینطور هم اشاره کردیم که در سال ۱۳۹۶ شمسی برای برگزاری این محافل مجازات تعیین شد اما با این وجود باز این محافل برگزار می‌شوند. عده‌ای معتقدند، علت برگزاری این محافل، شکاف قانونی است. به نظر شما آیا این چنین است؟»
شبنم سیمیا: «قانون‌گذار افغانستان فعل بچه‌بازی را جرم انگاری کرده است. اگر کسی مرتکب چنین جرمی شود، محکوم به حبس قصیر سه ماه الی یک سال می‌شود و اگر تکرار شود محکوم به حداکثر حبس قصیر می‌شود. در اینجا لازم است که من یک پرانتز باز کنم و در مورد این بگویم که حبس‌ها به چند دسته تقسیم شده‌اند و بهتر است یک آگاهی بدهیم. در قانون ما پنج نوع حبس داریم. “حبس قصیر” حبسی است که از سه ماه تا یک سال است. “حبس متوسط” حبسی است که از یک سال تا پنج سال است. “حبس طویل” حبسی است که از پنج سال تا شانزده سال است. همچنین ما “حبس دوام درجه دو” داریم که حبس بین شانزده سال تا بیست سال است و همینطور “حبس دوام درجه یک” که حبسی بین بیست سال تا سی سال است. بنابراین وقتی ما در مورد حبس‌ها گپ/حرف می‌زنیم، این مطالب یک روشنی/آگاهی است در مورد حبس‌ها.
در کد جزای ۶۵۸ حتی شرکت در محافل بچه‌بازی به عنوان تماشاگر هم جرم انگاری شده است. هر کس برای بار اول در محفل بچه‌بازی شرکت کند باید پنج هزار تا سی هزار افغانی(واحد پول افغانستان) جریمه پرداخت کند و اگر تکرار شود به حبس قصیر که بین سه ماه تا یکسال است محکوم می‌شود. متاسفانه منصوبین نیروی انتظامی هم مرتکب بچه‌بازی می‌شوند که من بعدا در مورد این مسئله خواهم گفت، برای منصوبین نیروی انتظامی هم جزا تعیین شده است. اگر مامورین نیروی انتظامی در این محافل شرکت کنند، حبس متوسط برای آن تعیین شده است و حتی اگر مامور نیروی انتظامی با خبر باشد از برگزاری این محافل و از آن جلوگیری نکند، به حداکثر حبس قصیر محکوم می‌شود. این نشان می‌دهد که قانون‌گذار قصد مبارزه با چنین جرایمی را دارد. همچنین موارد دیگری هم در کد جزا ذکر شده است مثلا خرید و فروش طفل در قانون افغانستان جرم‌انگاری شده است. اگر خرید و فروش طفل برای اینکار [بچه‌بازی] انجام شود، برای این جرم مجازات قاچاق انسان در نظر گرفته می‌شود که مجازات قاچاق انسان حبس طویل بالای ده سال است. جرایم دیگر مرتبط با بچه‌بازی، آزار و اذیت اطفالی است که به این منظور آورده می‌شوند. ضبط و ثبت هویت اطفال جرم انگاری شده است و حبس متوسط دارد. همینطور اگر کسی هویت آن طفل را ضبط و یا اعلام کند و یا آن کودک را وادار به عملی نامشروع کند، برای او حبس طویل بیش از هفت سال در نظر گرفته شده است».
آرتمیس: «به نظرم به طور نسبی، مجازات سنگینی برای برگزار‌کنندگان محافل بچه‌بازی و حتی تماشاگران این محافل تعیین شده است و با توجه به صحبت‌های شما می‌شود این برداشت را کرد که ما ضعف قانونی نداریم و عوامل دیگری در برگزاری این محافل دخیل هستند. به نظر شما دلایل برگزاری این محافل چیست؟»
شبنم سیمیا : «در مورد اینکه دلایل بچه‌بازی چیست و چرا با وجود جرم انگاری شدن بچه بازی همچنان شاهد این محافل هستیم، باید بگویم که ریشه‌های بچه‌بازی را باید در عرف مردم افغانستان جستجو کرد. متاسفانه بچه‌بازی یک سنت قدیمی به جای مانده از گذشته بوده و فعلا هم در روستاها مرسوم است و از بین نرفته است و ارتکاب آن در روستاها بیشتر از شهرها رایج است. دلیل اینکه در روستاها رایج است، به این دلیل است که توجه دولت به مناطق روستایی‌نشین در طول تاریخ کم بوده است. این مناطق محرومیت‌های زیادی دارند از جمله محرومیت از آموزش. سطح آگاهی در مناطق روستایی بسیار پایین است. همچنین علاوه بر پایین بودن آگاهی، فقر باعث شده زمینه ارتکاب بچه‌بازی در افغانستان فراهم شود.
علت دیگری که ما می‌توانیم بگوییم چرا این محافل هنوز برگزار می‌شوند، برخورد ضعیف پلیس با این نوع جرایم است. متاسفانه بچه‌بازی عرفی است که حتی در بین خود نیروهای پلیس هم هست و باعث می‌شود کمتر با آن برخورد شود».
تصویر تزیینی است
آرتمیس: «بله دقیقا. کم توجهی به مناطق روستایی و یا مناطقی که دولت کمتر در آن نفوذ دارند، باعث شده است که این سنت همچنان پا بر جا بماند. خانم سیمیا من تا جایی که اطلاع دارم این محافل در مناطق مختلف، انواع مختلفی دارد و استثمار کودکان به یک شکل نیست. لطفا درباره انواع مختلف بچه‌بازی برای ما بگویید».
شبنم سیمیا: «بچه‌بازی انواع مختلفی دارد که ما نباید آن را به یک صورت ببینیم. ما اگر بخواهیم در مورد انواع آن صحبت کنیم باید یک تحقیق جامع درباره آن صورت بگیرد. مثلا مناطقی در افغانستان وجود دارد که در آن بچه‌بازها اطفال را با خود در شهر می‌گردانند چون برای آنها امتیاز اجتماعی وجود دارد و یا یک امتیاز حساب می‌شود. در چنین حالتی بچه‌بازی مخفیانه نیست و مناطق اطراف هم از آن آگاهی دارند. در بعضی مناطق، بچه‌بازی صرفا برای رابطه جنسی است و طفل برای رابطه جنسی استثمار می‌شود. حتی اصطلاحات خاصی هم بین آنها مرسوم است. یک گروه است که به آن “بچه خوش‌ها” می‌گویند. آنها از بچه‌ها سواستفاده جنسی نمی‌کنند اما انواع دیگری از استثمار را می‌کنند. آنها مصارف اقتصادی آن طفل را پرداخت می‌کنند اما آن طفل بدون اجازه او نمی‌توانند آزادانه فعالیتی داشته باشند و مدام تحت نظر هستند. برای همین نیاز است که تحقیق جامع صورت بگیرد که اطفال چگونه مورد سواستفاده قرار می‌گیرند. بعضی از بچه‌بازها هم اطفال را فقط برای رقصیدن در محافل مورد سواستفاده قرار می‌دهند. علت اینکه گاهی اوقات خود اطفال روی می‌آورند به این محافل، به خاطر مشکلات اقتصادی است. چون پولی که از رقصیدن در این محافل به دست می‌آورند بسیار بیشتر از پولی است که از کار کردن به دست می‌آورند، مخصوصا برای خانواده‌هایی که فقیر هستند و مشکلات اقتصادی دارند. خانواده‌های فقیر طعمه خوبی برای بچه‌بازها هستند».
آرتمیس: «بله دقیقا. یکی از عوامل برگزاری محافل بچه‌بازی فقر است که ما در برنامه قبل به این مسئله اشاره کردیم که بعضی از کودکان به دلیل مشکلات اقتصادی به ناچار در این محافل شرکت می‌کنند.
خانم سیمیا شما به دسته‌های مختلف اشاره کردید و من یاد یک مسئله‌ای افتادم. در جریان تحقیق درباره بچه‌بازی، من متوجه شدم حتی بچه‌بازهایی هستند که اطفال را نه می‌رقصانند و نه مورد سواستفاده جنسی قرار می‌دهند و صرفا آنها نگهداری می‌کنند و مصارف اقتصادی آنها را پرداخت می‌کنند تا ثروت خودشان را به بقیه نشان دهند اما باز کودکان در این نوع از بچه‌بازی، اجازه هیچ نوع فعالیت آزادانه‌ای ندارند. اما در کل بچه‌بازی در هر نوع و دسته‌ای، تاثیر مخرب بر اطفال دارد.
خانم سیمیا به نظر شما بچه‌بازی چه تاثیری بر آینده و سلامت کودکان خواهد گذاشت؟»
شبنم سیمیا: «عواقب و پیامدهایی که بچه‌بازی برای کودکان دارد این است که وقتی این اطفال بزرگ می‌شوند مورد شماتت، طرد و تحقیر جامعه قرار می‌گیرند. حتی باعث می‌شود آنها به دلیل کار و یا دلایل مختلف از کشور خارج شوند و دیگر برنگردند. بنابراین در قوانین افغانستان شرط رضایت کودک و خانواده لحاظ نمی‌شود. نمی‌توان گفت که چون خانواده یا کودک رضایت داده پس جرمی رخ نداده است و مجازاتی شامل نمی‌شود. قانون‌گذار افغانستان مطابق با قوانین بین‌المللی در ماده ۶۶۷ کد جزا، کودکی که مورد بچه‌بازی قرار گرفته است را مورد پیگرد عدلی قرار نمی‌دهد. این نشان می‌دهد که رضایت کودک شرط نیست و اگر رضایت کودک شرط باشد، پس آن کودک هم باید مورد پیگرد قضایی قرار بگیرد».
آرتمیس: «خانم سیمیا همان‌طور که اشاره کردید در قانون افغانستان در رابطه با جرم‌انگاری شدن بچه‌بازی، شکاف قانونی وجود ندارد و شما دلایل برگزاری این محافل را با وجود جرم انگاری شدن این سنت، توضیح دادید. پس برای ریشه کن کردن بچه‌بازی باید چه کار کرد؟»
شبنم سیمیا: «مواردی در فرهنگ افغانستان است که ما می‌توانیم رد پای بچه‌بازی را پیدا کنیم. مثلا بعضی از موسیقی‌های محلی، نشان دهنده وجود بچه‌بازی از دیرباز در آن مناطق بوده است. ما می‌توانیم موسیقی‌هایی را پیدا کنیم که نشان می‌دهد در منطقه‌ای بچه‌بازی مرسوم بوده است و حتی الان هم رواج دارد که این یک عرف ناپسند است که باید در کنار آن عرف‌هایی که دولت مبارزه می‌کند، با این عرف هم مبارزه کند ولی دولت هنوز با این نوع عرف مبارزه نکرده است و یا حداقل ضعیف بوده در این زمینه. برای مبارزه با بچه‌بازی علاوه بر اینکه اراده قانون و نهادهای عدلی و قضایی مهم است، مبارزه با فرهنگ مرسوم و ریشه کن کردن دلایل بچه‌بازی مهم است. مثلا کمک به اقتصاد خانواده‌ها، فراهم کردن کار برای خانواده‌های کم درآمد و همینطور آموزش و پرورش درست در این مناطق».
آرتمیس: «بله دقیقا. بچه‌بازی از افغانستان ریشه کن نمی‌شود مگر اینکه توسعه اقتصادی صورت بگیرد و همینطور هم در کنار آن آموزش و اطلاع رسانی شود. خانم سیمیا خیلی ممنونم بابت توضیحات کامل‌تان. ممنونم از اینکه وقت گذاشتید و در برنامه شرکت کردید».
شبنم سیمیا: «من هم از شما و شنوندگان عزیز که پای صحبت‌های من نشستید، تشکر می‌کنم».
